آذربایجان شرقی

آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی یکی از استان‌های جمهوری اسلامی ایران است. این استان بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین استان ناحیهٔ شمال غربی ایران (آذربایجان) محسوب می‌شود. استان آذربایجان شرقی از سمت شمال به جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربایجان غربی، از سمت شرق به استان اردبیل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شده‌است. این استان دارای آب و هوای سرد کوهستانی بوده و کل محدودهٔ استان را کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل داده‌اند. مساحت استان آذربایجان شرقی، ۴۵٬۴۹۱ کیلومتر مربع است که از این جهت، یازدهمین استان بزرگ ایران محسوب می‌شود. این استان محل اتصال دو رشته کوه مهم و اصلی کوه‌های ایران، یعنی البرز و زاگرس است و بلندترین نقطهٔ آن، قلهٔ کوه سهند است. مرکز استان آذربایجان شرقی، کلان‌شهر تبریز است. از شهرهای مهم و اقماری این استان می‌توان به مراغه، مرند، میانه و اهر اشاره کرد.

مرکز: تبریز

شهرستان‌ها: آذرشهر • اسکو • اهر • بستان‌آباد • بناب • تبریز • جلفا • چاراویماق • سراب • شبستر • عجب‌شیر • کلیبر • مراغه • مرند • ملکان • میانه • ورزقان • هریس • هشترود

شهرها: آبش‌احمد • آذرشهر • آق‌کند • اسکو • اهر • ایلخچی • باسمنج • بخشایش • بستان‌آباد • بناب • بناب جدید • تبریز • ترک • ترکمان‌چای • تسوج • تیکمه‌داش • جلفا • خاروانا • خامنه • خراجو • خسروشهر • خضرلو • خمارلو • خواجه • دوزدوزان • زرنق • زنوز • سراب • سردرود • سیس • سیه‌رود • شبستر • شربیان • شرفخانه • شندآباد • صوفیان • عجب‌شیر • قره‌آغاج • کشک‌سرای • کلوانق • کلیبر • کوزه‌کنان • گوگان • لیلان • مراغه • مرند • ملکان • ممقان • مهربان • میانه • نظرکهریزی • وایقان • ورزقان • هادی‌شهر • هریس • هشترود • هوراند • یامچی

جای‌های دیدنی: آبشار آسیاب خرابه • آبشار سرکنددیزج • آبشار عیش‌آباد • آبشار گل‌آخور • ارگ تبریز • بازار تبریز • بوستان ایل‌گلی • پل خداآفرین • خانه مشروطیت • دریاچه ارومیه • دریاچه قوری‌گل • رصدخانه مراغه • روستای کندوان • غار کبوتر • قلعه بابک • قلعه ضحاک • کاخ شهرداری تبریز • کلیسای سن استپانوس • کلیسای هوانس • گنبد سرخ • گنبد غفاریه • گنبد کبود • گنبد مدور • مسجد جامع تبریز • مسجد صاحب‌الامر • مسجد کبود • معبد مهر • مقبرة‌الشعرا • موزه آذربایجان • موزه سنجش

بناهای تاریخی آذربایجان شرقی

خانه کوزه کنانی ها که بعدها برای زنده نگهداری خاطرات نهفته در آن « خانه مشروطیت» نامیده شد. در سال 1247 شمسی توسط حاج مهدی کوزه کنانی ( ابوالمله ) بنا نهاده شد. به سبب موقعیت ویژه این خانه در جوار بازار قدیمی تبریز و مرکز بافت قدیم شهر و شور و علاقه بانی آن به نهضت مشروطه، این خانه به محل تجمع دوستداران مشروطه تبدیل گشته و تصمیمات بسیار مهمی در آن اتخاذ شده است.

غیر از بار عظیم تاریخی، خانه مشروطیت از ویژگی های معماری ایرانی نیز بهره ها دارد و به همین لحاظ در سال 1354 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده. این خانه در محله قدیمی راسته کوچه تبریز واقع شده و هم اینک به عنوان مرکز اداری میراث فرهنگی استان از آن استفاده می شود و تعمیرات آن به طور مستمر ادامه دارد.

عمارت شهرداری تبریز در سال 1314 شمسی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی در زمان ریاست شهرداری حاج ارفع الملک جلیلی بنا گردید. این ساختمان دارای یک برج ساعت چهار صفحه ای است که با طنین موزون زنگ هایش هر 15 دقیقه یک بار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می رساند . نمای خارجی تالار شهرداری تبریز از سنگ تراشیده بوده ونقشه ساختمان آن با نمونه ساختمان های کشور آلمان قبل از جنگ جهانی دوم مطابقت دارد.

این بنا در وسط شهر تبریز و در میدانی موسوم به میدان ساعت واقع شده و در حال حاضر تمام امور عمرانی شهر و امور اداری شهرداری تبریز در این تالار و عمارت متمرکز است.

شاه گلی ( استخر شاه ) سابق و ایل گلی ( استخر مردم ) فعلی از گردشگاه های زیبا و دلکش تبریز و ایران است که در جنوب شرقی تبریز، بر دامنه تپه ای واقع شده است .

ایل گلی، استخری بزرگ است که مساحت آن 54675 متر مربع می باشد. در جنوب آن تپه ای است که آن را از بالا تا پایین همسطح استخر پله بندی کرده و نهر آبی از آن به طرف پایین روان است. از سمت جنوبی و از وسط استخر خیابانی کشیده شده که استخر را به صورت شبه جزیره ای درآورده است و در مرکز استخر، عمارت باشکوه دو طبقه ای ساخته شده است. در پیرامون استخر از روزگاران قدیم، درختان کهنسالی سر به هم آورده که انعکاس عکس آنها در آب، به زیبایی آن محوطه می افزاید. تمام تپه های جنوبی استخر به شکل بسیار زیبایی چمنکاری و گلکاری شده در روزهای گرم تابستان استراحتگاه مردم تبریز و مسافران سایر شهرها می باشد. نادر میرزای قاجار می نویسد:

« این آبگیر در اوایل حکومت قاجار، ملک یک سلسله از مساوات تبریز و انباشته از خاک و ریگ بود. قهرمان میرزا پسر هشتم عباس میرزا نایب السلطنه که در آن هنگام حکمران آذربایجان بود. آن ملک را در مقابل سالی سی و پنج خروار غله بخرید. سپس در آبادی و عمران آن همت گماشت».

و از اعتمادالسلطنه نقل است که :

« عمارت دریاچه عبارت از کلاه فرنگی دو طبقه بسیار آبادی است و بزرگی این دریاچه به درجه ای است که به قدر دو آسیا سنگ آب در آن وارد می شود ولی مدت شش ماه از آب پر می گردد.»

در مورد تاریخ بنای این عمارت اطلاعات مستندی در دست نیست. عمارت فوق در سال 1346 به علت کثرت رطوبت و فرسودگی تخریب شده و به جای آن در سال 1349 بنای عمارت زیبای دو طبقه ای با همان طرح قبلی ساخته شد. در روزهای پیروزی انقلاب این بنا به علت آن که در زمان رژیم شاه مورد استفاده غیر شرعی و غیر اخلاقی داشته ، تعطیل شد ولی در سال های اخیر مجدداً بازگشایی و مورد بهره برداری قرار گرفته است.

ربع رشیدی که امروزه فقط آثار مختصری از آن باقی مانده از بناهایی است که توسط خواجه رشیدالدین فضل الله، وزیر سلطان محمود غازان ایجاد شده است. بنا در زمان آبادانی شامل 24 کاروانسرای وسیع و 1500 دکان و 30000 خانه و تعدادی حمام و باغ و کارخانه های پارچه بافی و کاغذ سازی و دارالضرب و تولید رنگ و نظایر آن بوده است.

حدود200 قاری قران از کوفه و بصره و شام دایما" و به نوبت در این تاسیسات قرآن را تلاوت می کرده اند و 400 فقیه و 100 فقیه و 1000 طلبه در مدارس آن سکونت داشته و به کسب علم مشغول بوده اند .تعداد 50 پزشک حاذق از کشورهای مختلف در دارلشفای آن به معالجه بیماران اشتغال داشته اند. به این ترتیب معلوم می شود که ربع رشیدی در زمان خود یک شهر علمی با کتابخانه ای حاوی هزاران جلد از کتب معروف زمان و آزمایشگاه های متعدد کشاورزی بوده که در این آزمایشگاهها انواع گیاهان دارویی کشت و تکثیر و آزمایش می شده است. پس از قتل خواجه رشیدالدین فضل الله که در سال 718 هجری ق اتفاق افتاد دشمنان او هر چه را که داشت غارت کردند و این شهر را با تمام تاسیساتش ویران کرده و همه چیز را به غارت بردند. چهار پایه برج ویک پشته خاک و سنگ به جای مانده کنونی از آثار ربع رشیدی نیستند، بلکه پایه های برجهای قلعه ای هستند که در سال 1020 هجری قمری به امر شاه عباس، با تخریب و حمل مصالح ساختمانی بناهای عظیمی چون شنب غازان ، بقایای ربع رشیدی، قلعه ها و سراهای رومیان و قبور شعرا و عرفا و امرای مدفون در مقبره الشعرای سرخاب و دمشقیه آنها را بنا کرده اند .

در ده کیلومتری جاده تبریز ـ تهران در کنار جاده، برج آجری منشوری شکل قرار دارد که به برج خلعت پوشان مشهور است. این بنا در اواخر دوره صفویه احداث شده است.

در زمان قاجار خلعت اهدایی شاهان برای حاکمان آذربایجان در این برج بر دوش آنها انداخته می شد. برج سه طبقه است. طبقه اول و دوم سرپوشیده و طبقه سوم بدون سقف است. آخرین مراسم خلعت پوشان در سال 1330 هجری قمری در زمان حکمرانی صمد خان مراغه ای انجام گرفته است.

در سال های اخیر دانشگاه تبریز این بنا را مرمت کرده است.

و اما جاهای دیدنی این استان

کلیسای طومانیان

کلیسای طومانیان با قدمتی بیش از 400 سال در منطقه حفاظت شده وینق در جنگلهای ارسباران و در شمال شرقی آذربایجان شرقی قرار گرفته است.

منطقه آسیاب خرابه در 35 کیلومتری شرق جلفا و ۴کیلومتری مرز آذربایجان واقع گردیده که یکی از جاذبه های بکر و دست نخورده طبیعت بشمار می رود.

آسیاب خرابه یکى از زیباترین مناظر دیدنى آذربایجان شرقى است که در حدود ۲۷ کیلومترى هادى شهر قرار دارد و در نوار مرزى ایران و جمهورى آذربایجان در ۵ کیلومترى روستاى منجن آباد در حاشیه رود ارس واقع شده است. سابقا در این محل یک باب آسیاب آبى وجود داشت که با استفاده از این آبشار کار مى کرد. اما در حال حاضر خرابه اى بیش از این آسیاب باقى نمانده است. به همین دلیل به نام آسیاب خرابه معروف شده است.

کندوان در 50 کیلومتری جنوب غربی تبریز؛ یکی از روستاهای دهستان سهند می باشد که در 18 کیلومتری جنوب اسکو، در دامنه سرسبز سلطان داغی واقع شده است. این روستا طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375، 137 خانوار و 750 نفر جمعیت دارد که به کار کشاورزی و دامداری و صنایع دستی اشتغال دارند. آنچه به کندوان هویت باستانی داده وجود 117 خانوار و منزل مسکونی در درون توده های مخروطی و هرمی شکل صخره ای است. روستاییان کندوان داخل این توده ها برای خود خانه مسکونی، آغل، انبار و کارگاه ایجاد کرده اند.
معماری صخره ای، حاکی از صحنه های مبارزه و جدال انسان با طبیعت و در خدمت گرفتن صخره های طبیعی است. در معماری معمولی، به وسیله مصالح ساختمانی گچ، آهک و خشت، هیئت اصلی بنا را به وجود می آورند، در صورتی که در معماری صخره‏ای فضای مورد نظر در درون توده سنگ هویدا می گردد و سنگ، مانند کالبدی، قشری مستحکم در اطراف این فضا ایجاد می کند.

ایل‌گلی (استخر مردم) که پیش‌تر شاه‌گلی (استخر شاه) خوانده می‌شد، یکی از بوستان‌های بزرگ و تاریخی ایران است در ناحیهٔ جنوب شرقی شهر تبریز واقع شده‌است و مهم‌ترین تفرجگاه مردم تبریز و مسافران این شهر محسوب می‌شود.

مساحت استخر ایل‌گلی ۵۴٬۶۷۵ متر مربع می‌باشد و این استخر در دامنهٔ تپه‌ای قرار گرفته‌است که با پله‌های متعدد، نهرهای آب و همچنین فضای سبز مناسب، به‌صورت گردشگاهی عمومی درآمده‌است.

کاخ ایل‌گلی همانند شبه‌جزیره‌ای کوچک در میان استخر ایل‌گلی قرار گرفته‌است و به وسیلهٔ یک خیابان به حاشیهٔ استخر متصل می‌گردد. درختان متعددی در اطراف این استخر وجود دارند که از قدمت تاریخی فراوانی برخوردارند.

دربارهٔ تاریخ بنای ایل‌گلی اطلاعات زیادی وجود ندارد؛ ولی کاخ مذکور براثر فرسودگی ناشی از گذشت زمان و رطوبت ناشی از آب استخر در سال ۱۳۴۶ خورشیدی تخریب و در سال ۱۳۴۹ خورشیدی کاخ دوطبقه‌ای با سبک و سیاق عمارت قدیمی احداث گردید و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

قلعه بابک که به نام‌های قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور هم معروف است دژ و مقر سردار تاریخی ایران، بابک خرم‌دین بوده است.این قلعه در نزدیکی شهر کلیبر در استان آذربایجان شرقی قرار دارد

قلعه ضحاک که در ۴۰ کیلومتری روستای ملاجیق ودر کنار خط راه آهن تهران -تبریزواقع شده که قدمت هزار ساله دارد که نشان از اسکان اقوام در این سرزمین دارد .